ปลานิลเป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่งอยู่ในตระกูลซิคลิดี ( Cichlidae ) มีถิ่นกำเนิดเดิมอยู่ในทวีปแอฟริกา
พบทั่วไปตามหนอง บึง และทะเลสาบ ในประเทศซูดาน ยูกันดา แทนแกยีก้า โดยที่ปลาชนิดนี้เจริญเติบโตเร็วและเลี้ยงง่าย เหมาะสมที่จะนำมาเพาะเลี้ยงในบ่อดินได้เป็นอย่างดี จึงได้นำความนิยมและเลี้ยงกันอย่างแพร่หลายในทวีปเอเชีย แม้แต่ในสหรัฐอเมริกาก็นิยมเลี้ยงปลาชนิดนี้
รูปร่างลักษณะของปลานิลคล้ายกับปลาหมอเทศ แต่ลักษณะพิเศษของปลานิลมีดังนี้คือ ริมฝีปากบนและล่างเสมอกัน ที่บริเวณแก้มมีเกร็ด 4 แถว ตามลำตัวมีลายพาดขวางจำนวน 9-10 แถบ นอกจากนั้น ลักษณะทั่วไปมีดังนี้ ครีบหลังมีเพียง 1 คีบ ประกอบด้วยก้านคีบแข็ง และการคีบอ่อนเป็นจำนวนมาก ครีบก้นประกอบด้วยก้านครีบแข็งและอ่อนเช่นกัน มีเกร็ดตามแนวเส้นข้างตัว 33 เกล็ด ลำตัวมีสีเขียวปนน้ำตาล ตรงกลางเกร็ดมีสีเข้ม ที่กระดูกแก้มมีจุดสีเข้มอยู่จุดหนึ่ง บริเวณส่วนอ่อนของครีบหลัง ครีบก้น และครีบหางนั้นจะมีจุดสีขาวและสีดำตัวขวางแลดูคล้ายลายเข้าตอกอยู่โดยทั่วไป
ต่อมากรมประมงโดยสถาบันวิจัยและพัฒนาพันธุกรรมสัตว์น้ำได้นำปลานิลสายพันธุ์แท้ ที่มีชื่อว่าปลานิลพันธ์ุจิตรดา ไปดำเนินการปรับปรุงพันธุ์ได้ ปลานิลสายพันธุ์ใหม่ จำนวน 3 สายพันธุ์ ดังนี้
ปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา 1
เป็นปลานิลที่ปรับปรุงพันธุ์มาจาก ปลานิลสายพันธุ์แบบคัดเลือกภายในครอบครัว ( Within Family selection ) เริ่มดำเนินการปรับปรุงตั้งแต่ พ.ศ. 2528 จนถึงปัจจุบันเป็นชั่วอายุที่ 7 ซึ่มทดสอบพันธุ์แล้วพบว่า มีอัตราการเจริญเติบโต ดีกว่าปลานิลพันธุ์ที่เกษตรกรเลี้ยงถึง 22%
ปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา 2
เป็นปลานิลที่พัฒนาสายพันธุ์มาจากปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา โดยการปรับเปลี่ยนพันธุกรรมพ่อพันธุ์ ให้มีโครโมโซมเพศเป็น “YY” ที่เรียกว่า “YY-male” หรือซุปเปอร์เมล ซึ่งเมื่อนำพ่อพันธุ์ดังกล่าวไปผสมพันธุ์กับแม่พันธุ์ปกติ จะได้ลูกปลานิลเพศผู้ที่เรียกว่า “ ปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา 2 ” ซึ่งลักษณะเด่น คือ เป็นเพศผู้ที่มีโครโมโซมเป็น “XY” ส่วนหัวเล็ก ลำตัวกว้าง สีขาวนวล เนื้อหนาและแน่น รสชาติดี อายุ 6-8 เดือน สามารถเจริญเติบโตได้ขนาด 2-3 ตัวต่อกิโลกรัม ให้ผลผลิตต่อไร่สูงกว่าปลานิลพันธุ์ที่เกษตรกรเลี้ยง 45%
ปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา 3
เป็นปลานิลที่ปรับปรุงพันธุ์มาจากการนำปลานิลพันธุ์ผสมกลุ่มต่างๆ ที่เกิดจาก การผสมพันธุ์ระหว่างปลานิลสายพันธุ์จิตรลดาและปลานิลสายพันธุ์อื่นๆ อีก 7 สายพันธุ์ ได้แก่ อิยิปต์ / กานา / เคนยา / สิงคโปร์ / เซเนกัล / อิสราเอล และไต้หวัน ซึ่งมีการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว และ มีอัตรารอดสูง ในสภาพแวดล้อม การเลี้ยงต่างๆ ไปสร้างเป็นประชากรพื้นฐานต่อโดยวิธีดูลักษณะครอบครัวร่วมกับ วิธีดูลักษณะงาน ICLARM ในประเทศฟิลิปปินส์ จากนั้นจึงนำลูกปลาชั่วอายุที่ 5 เข้ามา ในประเทศไทย พ.ศ.2538 สถานบันวิจัยและพัฒนาพันธุกรรมสัตว์น้ำจึงดำเนินการปรับปรุง พันธุ์ปลาดังกล่าวต่อ โดยวิธีการเดิมจนปัจจุบันได้ 2 ชั่วอายุ และเรียกว่า “ ปลานิลสายพันธุ์จิตรลดา 3 ” ปลาสายพันธุ์นี้มีลักษณะเด่น คือ ส่วนหัวเล็ก ลำตัวกว้าง สีเหลืองนวล เนื้อหนาและแน่น รสชาติดี อายุ 6-8 เดือน สามารถเจริญเติบโตได้ขนาด 3-4 ตัวต่อกิโลกรัม ให้ผลผลิตต่อไร่สูงกว่าปลานิลพันธุ์ที่ เกษตรกรเลี้ยง 40%
ปัจจุบันสถาบันวิจัยและพัฒนาพันธุกรรมสัตว์น้ำได้กระจายพันธุ์ปลานิลทั้ง 3 สายพันธุ์ไปสู่ภาครัฐและเอกชนทั่วประเทศ เพื่อใช้ในการเพาะเลี้ยงแล้ว โดยหน่วยงานของสถาบันในจังหวัดปทุมธานีและหน่วยพัฒนาพันธุกรรมสัตว์น้ำจืดพิษณุโลก ขอนแก่น และสุราษฎร์ธานี นอกจากนี้ยังดำเนินการดำรงสายพันธุ์และทดสอบพันธุ์ปลานิลดังกล่าวด้วย
เว็บไซต์ :
www.lukpramongthai.com อ้างอิงจาก
https://www4.fisheries.go.th/local/file_document/20200415152840_1_file.pdf?fbclid=IwAR3B_O0fioBvv426UkmfnzwmFZPpJ7dfx1JpEeXWCyts4dOND27pP9pDxyo 